Холмс қалпақты қолына алып, бір өзіне ғана тән сұңғыла көзімен оны зер салып қарай бастады.
– Әрине, бәрі түп-түгел айқын деуге бола қоймас, – деді ол, – бірақ кей нәрсе жайында көзбен көргендей дәл айтып беруге болады, ал кей нәрсе турасында көңілге қонымды тұрғыда жорамал жасау керек. Қалпақ иесінің өте ақылды адам екендігіне, үш жыл бұрын көп ақшасы болғандығына, ал қазір қайғы шегіп жүргендігіне ашқандай күмән жоқ. Ол тыңғылықты адам болатын, ертеңгі күнін ойлайтын, бірақ біртіндеп азғындыққа бет ала бастаған, тұрмыстық күйзеліске ұшыраған, осы ретте біз оның әлденендей бір жаман әдетке, – бәлкім, бұл маскүнемдік шығар, – салынып кетуі де мүмкін деп жорамалдауға қақымыз бар. Осының салдарынан әйелі де одан теріс айналған…
– Қадірменді Холмс…
– Алайда жеке басының қадір-қасиетін әлі күнге дейін белгілі бір дәрежеде сақтап келеді, – деп сөзін жалғай түсті Холмс менің оқыс үн қатқаныма еш көңіл аудармай. – Ол әрдайым үйде отырады, көшеге сирек шағады, спортпен мүлдем айналыспайды. Бұл орта жастағы адам, шашы ақбурыл, оны иіс маймен майлап қояды және жақында шаш қидырған. Бұған қоса, үйінде газбен жанатын шамның жоқтығына да сенімім мол.
– Қалжыңдап отырсыз-ау, Холмс.
– Тіпті олай емес. Бәрін түгел айтып бердім ғой, мұны қалай білгенімді түсінбедіңіз бе?
–Мені есі кем біреу деп есептей беруіңізге болады, алайда шынымды айтуға тиіспін, ой ағымыңызға ілесіп отырарлық шамам жоқ. Мысалға, оның ақылды екенін қалай болжап білдіңіз?
Жауап орнына Холмс қалпақты басына қондыра салды. Қалпақ маңдайын түгел жауып, мұрнына барып тірелді.
– Көрдіңіз бе, қандай екенін! – деді ол. – Мынандай үлкен бас сүйектің бос қауақ болуы мүмкін бе!
– Ал оның кедейленіп кеткенін қайдан білдіңіз?
Бұл – үш жыл бұрын сатып алынған қалпақ. Ол кезде шеті жоғары қайырылған, тегіс жиек сән саналатын. Жоғары сапалы қалпақ. Мына жібек лентаға, көрікті астарға көз салыңыз. Егер бұдан үш жыл бұрын ол кісінің осындай керемет қымбат қалпақ аларлық жағдайы болса, ал одан бері басқасын сатып алмаса, онда бұл оның шаруасы шалқайғанын аңғартады.
– Жарайды, бұл айтқандарыңызбен келісуге болар. Ал, әйелінің одан теріс айналғанын қалай білдіңіз?
– Қалпақтың тазартылмағанына әлденеше апта болған. Қымбатты Ватсон, егер қалпағыңыздың құрығанда бір апта тазартылмағанын және соны киіп көшеге шыққаныңызды көрсем, онда зайыбыңыздың ықыласынан айрылғансыз-ау деп қауіптенген болар ем.
– Бәлкім, ол бойдақ шығар?
– Жоқ, ол қазды үйіне әйелінің көңілін табу үшін әдейі алып бара жатқан болатын. Құстың аяғына байланған кәртішкені еске алыңыз.
– Қандай сұраққа да жауабыңыз дайын тұрады, әйтеуір.
Холмс взял шляпу в руки и стал пристально разглядывать ее проницательным взглядом, свойственным ему одному.
– Конечно, не все достаточно ясно, – заметил он, – но кое-что можно установить наверняка, а кое-что предположить с разумной долей вероятия. Совершенно очевидно, например, что владелец ее – человек большого ума и что три года назад у него были изрядные деньги, а теперь настали черные дни. Он всегда был предусмотрителен и заботился о завтрашнем дне, но мало-помалу опустился, благосостояние его упало, и мы вправе предположить, что он пристрастился к какому-нибудь пороку, – быть может, к пьянству. По-видимому, из-за этого и жена его разлюбила…
– Дорогой Холмс…
– Но в какой-то степени он еще сохранил свое достоинство, – продолжал Холмс, не обращая внимания на мое восклицание. – Он ведет сидячий образ жизни, редко выходит из дому, совершенно не занимается спортом. Этот человек средних лет, у него седые волосы, он мажет их помадой и недавно подстригся. Вдобавок я почти уверен, что в доме у него нет газового освещения.
– Вы, конечно, шутите, Холмс.
– Ничуть. Неужели даже теперь, когда я все рассказал, вы не понимаете, как я узнал об этом?
– Считайте меня идиотом, но должен признаться, что я не в состоянии уследить за ходом ваших мыслей. Например, откуда вы взяли, что он умен?
Вместо ответа Холмс нахлобучил шляпу себе на голову. Шляпа закрыла его лоб и уперлась в переносицу.
– Видите, какой размер! – сказал он. – Не может же быть совершенно пустым такой большой череп.
– Ну, а откуда вы взяли, что он обеднел?
– Этой шляпе три года. Тогда были модными плоские поля, загнутые по краям. Шляпа лучшего качества. Взгляните-ка на эту шелковую ленту, на превосходную подкладку. Если три года назад человек был в состоянии купить столь дорогую шляпу и с тех пор не покупал ни одной, значит, дела у него пошатнулись.
– Ну ладно, в этом, пожалуй, вы правы. А как вы узнали, что его разлюбила жена?
– Шляпа не чищена несколько недель. Мой дорогой Уотсон, если бы я увидел, что ваша шляпа не чищена хотя бы неделю и вам позволяют выходить в таком виде, у меня появилось бы опасение, что вы имели несчастье утратить расположение вашей супруги.
– А может быть, он холостяк?
– Нет, он нес гуся именно для того, чтобы задобрить жену. Вспомните карточку, привязанную к лапке птицы.
– У вас на все готов ответ.